Co to są oparzenia słoneczne?

Poparzenia słoneczne to rodzaj oparzeń będący uszkodzeniem skóry i położonych pod nią naczyń krwionośnych, które wynikają z nadmiernej ekspozycji na działanie promieni słonecznych¹, a dokładnie promieniowania ultrafioletowego (ultraviolet radiation, UVR).

W ramach spektrum UVR można wyróżnić kilka rodzajów promieniowania o specyficznej długości fali: UVA (320–400 nm), UVB (290–320 nm) i UVC (200–290 nm). W zależności od długości fali wpływają one różnie na skórę. Promieniowanie UVC oraz większość promieniowania UVB są absorbowane przez warstwę ozonową. UVB, które przenika przez warstwę ozonową, może być odpowiedzialne za uszkodzenie DNA w skórze. Promieniowanie UVA przenika głębiej w skórę niż UVB, co prowadzi do niekorzystnego procesu fotostarzenia i rozwoju miejscowego stanu zapalnego^2-5.

Reakcja zapalna skóry pod wpływem słońca objawia się:

• zaczerwienieniem, obrzękiem, podrażnieniem, tkliwością,
• bólem, pieczeniem, swędzeniem,
• uczuciem gorąca na obszarach dotkniętych oparzeniem.

W ciężkich przypadkach oparzeń słonecznych pojawiać się mogą także pęcherze⁶.

Ponadto przy oparzeniach słonecznych występują objawy takie jak:

• złuszczanie naskórka,
• przesuszenie skóry.

W ciężkich przypadkach mogą pojawić się także:

• mdłości,
• wymioty,
• gorączka,
• dreszcze,
• osłabienie, apatia, skołowanie,
•  omdlenia¹¹.

Warto wiedzieć także, że zarówno promieniowanie UVA, jak i UVB przyczyniają się do powstawania nowotworów skóry⁷. Konieczna jest więc prawidłowa ochrona przeciwsłoneczna.

Co ciekawe, u niektórych osób występuje także pokrzywka po wystawieniu skóry na działanie słońca. Nie jest to jednak objawem oparzenia słonecznego, a alergii. Fotodermatoza, czyli uczulenie na słońce objawia się charakterystyczną wysypką (swędzące, czerwone guzki).

Stopnie oparzenia słonecznego: jak je rozpoznać?

Wyróżniamy III stopnie uszkodzenia tkanki w wyniku działania promieniowania UVB. W zależności od rozległości oparzenie słoneczne może dawać różne objawy.

• Oparzenie słoneczne 1 stopnia – obejmuje wyłącznie zewnętrzną warstwę skóry (naskórek). Można rozpoznać je po rumieniu na skórze i odczuwalnym pieczeniu^12,5,. Oparzenie słoneczne 2 stopnia – obejmuje naskórek i leżącą głębiej skórę właściwą. Może do niego dojść, gdy zignorujesz oparzenie I stopnia, nie zareagujesz odpowiednio na stan zapalny skóry i ponownie wyjdziesz na słońce. Wówczas na skórze pojawią się bąble i pęcherze wypełnione płynem surowiczym, który jest naturalnym opatrunkiem dla poparzonej skóry. Czasami pojawia się również częściowa martwica naskórka. Przy oparzeniach II stopnia mogą wystąpić także objawy takie jak gorączka, dreszcze, bóle głowy, a nawet wymioty. W przypadku tak silnych poparzeń zaleca się konsultację lekarską. Dochodzenie do zdrowia może trwać nawet do 6 tygodni^12,5.
• Oparzenie słoneczne 3 stopnia – występuje bardzo rzadko i jest szczególnie groźny. Obejmuje nie tylko naskórek i skórę właściwą, ale również tkanki podskórne i nerwy. Osoba oparzona ma wrażenie, jakby jej skóra nie reagowała na bodźce. Nie odczuwa dotyku, gdyż uszkodzone są receptory czuciowe w tkance. Tak silne oparzenie może wymagać natychmiastowego kontaktu z lekarzem. Do pełnego zagojenia trzeba czekać nawet do kilkunastu tygodni^12,5.

Kiedy oparzenie słoneczne jest groźne?

Nie należy bagatelizować  żadnego oparzenia słonecznego. Nawet oparzenie I stopnia może być groźne dla zdrowia, jeśli odpowiednio o nie zadbamy i ponownie, zbyt szybko wystawimy skórę na słońce bez żadnej ochrony przeciw promieniowaniu UVR. W taki sposób może bowiem dojść do oparzenia 2 stopnia, które wymaga już interwencji lekarskiej. Szczególnie groźne jest u dzieci, których objawy (również gorączka, wymioty, omdlenia) mogą być silniejsze niż u dorosłych. Szczególnie groźne są oparzenia słoneczne 3 stopnia, gdyż dochodzi do uszkodzenia nerwów i tkanek podskórnych. Tu może być niezbędna nawet hospitalizacjia^{1-4, 12}.

Warto wiedzieć, że skóra, która w ciągu życia, była kilkukrotnie oparzona przez słońce, może być w przyszłości bardziej narażona na wystąpienie nowotworów. Zwłaszcza jeżeli miały miejsce poparzenia słoneczne II stopnia^4,12.

Lekkie oparzenia słoneczne. Po jakim czasie schodzi opuchlizna i czerwona skóra po opalaniu?

Łagodne oparzenia słoneczne (1 stopnia) goi się dość szybko. Leczenie trwa zwykle do 3-6 dni⁹, ale część objawów poparzenia słonecznego może ustąpić znacznie szybciej. Skóra powraca do normalnego stanu, a oparzenie nie pozostawia blizn. Warto zaznaczyć jednak, że to jak goi się nawet najdrobniejsze oparzenie słoneczne i ile trwa rekonwalescencja, zależy zazwyczaj od szybkiej reakcji na stan zapalny. To, po jakim czasie schodzi opuchlizna i jak długo utrzymuje się czerwona skóra po opalaniu, zależy od właściwego jej opatrzenia i dalszej ochrony przed słońcem.

Jak postępować w przypadku oparzenia słonecznego?

Wystąpiło oparzenie słoneczne – co robić? Przede wszystkim ustal, do jak silnego stanu zapalnego doszło.

1. Jeśli nie pojawiły się pęcherze z płynem surowiczym

Wystarczy, że:

• nałożysz chłodny okład lub szybko, ale stopniowo ochłodzisz skórę pod bieżącą wodą (możesz wejść pod prysznic, jeśli oparzenie dotyczy większego obszaru ciała) – zacznij od letniej temperatury, a później przejdź do zimnej¹². Uważaj – nie polewaj skóry gorącą wodą!
• zastosujesz środek o działaniu chłodzącym¹² np. octenisept® żel.
• zastosujesz środek o działaniu łagodzącym i nawilżającym zawierający alantoninę¹³.

Możesz wykonać wszystkie te trzy czynności jedna po drugiej. Nie tylko zastopuje to rozwój stanu zapalnego w tkance i przyspieszy rekonwalescencje, ale również jest dobrym sposobem na to, jak złagodzić oparzenia słoneczne.

Czego natomiast nie powinieneś robić? Przede wszystkim:

• nie smaruj skóry tłustym kremem¹².
• nie wystawiaj zaczerwienionej skóry ponownie na słońce¹² – noś kryjące ubrania, przebywaj w cieniu, używaj kremu z SPF.

2. Jeśli na skórze pojawiły się bąble

Również możesz postępować w powyższy sposób. Pamiętaj jednak, by:

• nie przebijać pęcherzy – takie działanie może spowodować zakażenie¹². Jeśli pęcherz sam pęknie lub zostanie przebity, miejsce należy odkazić preparatem z oktenidyną, takim jak np.
  octenisept® spray. Ma ona bowiem najszybsze działanie przeciwdrobnoustrojowe (wykazane przez badanie kliniczne: Efficacy and cost-effectiveness of octenidine wound gel in the treatment of chronic venous leg ulcers in comparison to modern wound ressings Hämmerle G, Strohal R.¹⁴). Możesz też zastosować octenisept® żel, który także posiada tę substancję, a dodatkowo, dzięki zawartości hydroksyetylocelulozy tworzy warstwę ochronną, działającą jak opatrunek na ranę¹⁵. Dodatkowo schładza i zmiękcza miejsce kontaktu.

Jeśli zmiany zapalne na skórze nie ustępują, a dodatkowo pojawiły się bóle i zawroty głowy, mdłości, czy wymioty i/lub wysoka gorączka, czy dreszcze – nie bagatelizuj tego. Koniecznie zgłoś się do lekarza. Takie objawy mogą świadczyć np. o groźnym dla życia udarze słonecznym, który często współwystępuje z oparzeniami słonecznymi¹². Zgłoś się po pomoc lekarską również, jeżeli podejrzewasz u siebie oparzenie stopnia 3.

Skuteczne środki do leczenia oparzeń słonecznych

Co zastosować na oparzenie słoneczne, by szybciej je wyleczyć?  Proces gojenia poparzenia 1 i 2 stopnia wspomogą takie substancje, jak alantoina i pantenol (które koją skórę). Dodatkowo – jeśli doszło do przebicia pęcherza warto stosować środki zawierające oktenidynę (odkażajacą) i hydroksyetylocelulozę (działającą jak opatrunek). Zawiera ją wyrób medyczny octenisept® żel, który nawet do 15 razy przyspiesza gojenie się ran. Stwarza optymalne, wilgotne warunki dla gojącej się tkanki (hamuje parowanie i utratę płynu), wspomaga naturalne procesy regeneracyjne, nawilża (co koi swędzenie i zmniejsza złuszczanie), a także dezynfekuje. Jest odpowiedni dla alergików i nie traci swoich właściwości przy kontakcie z wysiękiem płynu surowiczego z pęcherza. Co więcej, pochłania nadmiar wysięku i oddaje go do opatrunku, a także zapobiega przywieraniu gazy czy plastra do rany. Dodatkowo zmiękcza skórę i chłodzi oparzenie słoneczne, co pomaga na objawy takie jak pieczenie, uczucie ocieplenia, obrzęk i tym podobne^14,15.

Jak zapobiegać oparzeniom słonecznym?

1. Unikaj ekspozycji na słońce między godziną 10:00 a 14:00

Wówczas promieniowanie słoneczne jest najsilniejsze. Jeśli musisz wyjść na zewnątrz, staraj się przebywać w cieniu lub w miejscu, gdzie jest dużo drzew. Jeśli odpoczywasz na plaży, ustaw parasol lub prosty namiot, aby się zacienić przestrzeń⁸.

2. Noś odzież, która chroni przed słońcem

Jasne, przewiewne ubrania z naturalnych tkanin sprawią, że skóra będzie osłonięta, a tobie nie będzie gorąco. Zasłanianie ciała to jeden z najskuteczniejszych sposobów ochrony przeciw słonecznej. Wybieraj koszulki z rękawem, zakrywające ramiona i ręce, oraz długie spodnie lub spódnice, osłaniające nogi. Warto wiedzieć, że istnieją również specjalne ubrania, a także stroje kąpielowe, chroniące przed promieniowaniem słonecznym⁸.

3. Używaj kremu z filtrem

Smaruj całe ciało, jeśli zamierzasz przebywać na plaży lub odsłonięte miejsca, gdy wychodzisz z domu nawet na chwilę. Co istotne, powinieneś/powinnaś stosować kremy z filtrem przez cały rok, nawet zimą (śnieg może odbijać słońce, co także sprzyja oparzeniom).

Uwaga – istotny jest wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej kremów z filtrami SPF (Sun Protection Factor). 6-10 SPF to filtr niski, 15-25 SPF – średni, 30-50 SPF – wysoki, a 50+ SPF bardzo wysoki. Latem stosuj kremy z wysokim filtrem, które mają długotrwałe działanie anty UV. Dzieci, które są szczególnie narażone na działanie słońca (ich skóra jest delikatniejsza).

Bibliografia:

1. Materiały Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego: https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/05fb4ad4-232e-41ac-b7ae-3772cdeef9a5/content
2. Alfredsson L, Armstrong BK, Butterfield DA i wsp. Insufficient Sun Exposure Has Become a Real Public Health Problem. Int J Environ Res Public Health 2020; 17(14): 5014.
3. Lindqvist PG, Epstein E, Landin-Olsson M. Sun exposure – hazards and benefits. Anticancer Res 2022; 42(4): 1671–1677.
4. Lindqvist PG, Landin-Olsson M. The relationship between sun exposure and all-cause mortality. Photochem Photobiol Sci 2017; 16(3): 354–361.
5. Surber C, Osterwalder U. Challenges in Sun Protection. Curr Probl Dermatol 2021; 55: 1–43.
6. Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022. 
7. Krajowy rejestr nowotworów: https://onkologia.org.pl/pl/promieniowanie-uv
8.  5 zasad ochrony przed słońcem, ulotka informacyjna pacjent.gov.pl https://pacjent.gov.pl/print/pdf/node/3271
9. https://zpe.gov.pl/a/oparzenia-i-odmrozenia/D10Ib6yPp
10. Oparzenia i przegrzanie organizmu, ulotka informacyjna pacjent.gov.pl https://pacjent.gov.pl/print/pdf/node/4321
11. https://www.stanfordchildrens.org/en/topic/default?id=sunburn-and-children-90-P01929
12. https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-oparzenia-sloneczne-kiedy-slonce-szkodzi,8451.html
13. E. Szymańska, Alantoina – właściwości gojące i przeciwzapalne, w: Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2012 / 8 / 1 / 73-77
14. https://octenisept.pl/spray-na-rany/
15. https://octenisept.pl/zel-na-rany/