Czym jest rychłozrost? Jakie ma znaczenie w procesie gojenia ran?

Czym jest rychłozrost?

Rychłozrost (łac. sanatio per primam intentionem), czyli gojenie pierwotne, to sposób gojenia się rany, w którym jej brzegi zostają szybko zbliżone i zrośnięte, a rana zamyka się, odtwarzając ciągłość tkanki. Mówiąc prościej – skaleczenie gojące się przez rychłozrost „skleja się” jak najwcześniej, dzięki czemu ubytek w skórze zostaje zminimalizowany. Dochodzi do tego najczęściej w przypadku ran o równych brzegach, niewielkich i czystych (bez zanieczyszczeń oraz zakażenia). Taki sposób gojenia jest uznawany za najkorzystniejszy dla organizmu, ponieważ zachodzi szybko i nie wiąże się z ubytkiem tkanki ani długotrwałym stanem zapalnym. W efekcie powstaje tylko cienka, linijna blizna zamiast rozległego uszkodzenia skóry.

Jak przebiega gojenie rany przez rychłozrost?

Proces gojenia rany przez rychłozrost rozpoczyna się natychmiast po przerwaniu ciągłości skóry. Organizm uruchamia mechanizmy obronne i naprawcze praktycznie od razu, gdy dojdzie do skaleczenia. Można wyróżnić następujące etapy takiego gojenia:

1. etap hemostazy (zatamowania krwawienia): w pierwszych minutach po powstaniu rany dochodzi do obkurczenia uszkodzonych naczyń krwionośnych i aktywacji krzepnięcia krwi. Tworzy się skrzep (strup), który zamyka uszkodzone miejsce, chroniąc je przed dalszym krwawieniem oraz przed wnikaniem drobnoustrojów. Skrzep krwi pełni rolę naturalnego opatrunku – tamuje krew i stanowi bazę, pod którą rozpoczynają się procesy naprawcze;
2. etap zapalny (oczyszczania rany): w ciągu kolejnych godzin rozwija się kontrolowany, miejscowy stan zapalny, który jest normalną i potrzebną reakcją organizmu. W rejon rany napływają białe krwinki (leukocyty), które pochłaniają bakterie i obumarłe fragmenty tkanek. Pojawia się niewielkie zaczerwienienie, obrzęk i ocieplenie skóry wokół – to znak, że układ odpornościowy działa. Wysięk surowiczy z rany dodatkowo ją oczyszcza i nawilża, co ułatwia migrację komórek naprawczych i zabezpiecza przed wysychaniem powierzchni rany;
3. etap proliferacji (właściwego gojenia): po oczyszczeniu ubytku rozpoczyna się intensywna odbudowa uszkodzonych struktur. Komórki skóry (fibroblasty) produkują nowy kolagen, a drobne naczynia krwionośne wnikają w skrzep, tworząc tzw. ziarninę. W przypadku gojenia przez rychłozrost ziarnina wypełnia jedynie minimalną przestrzeń między zbliżonymi brzegami rany (bo ubytek jest niewielki). Równocześnie komórki naskórka z brzegów rany zaczynają narastać na to nowe podłoże, zamykając ranę świeżym nabłonkiem. Jeśli brzegi rany są dobrze do siebie przylegające, naskórek szybko „mostkuje” ranę;
4. etap przebudowy (dojrzewania blizny): gdy rana jest już zasklepiona nową tkanką, rozpoczyna się proces dojrzewania blizny. Początkowo świeża blizna jest różowa i miękka – kolagen ułożony jest chaotycznie. Z czasem włókna kolagenowe przebudowują się i układają bardziej regularnie wzdłuż linii napięcia skóry. Blizna stopniowo blednie, twardnieje i staje się mniej widoczna. U osób zdrowych, w przypadku gojenia przez rychłozrost, już po kilku miesiącach blizna może być niemal niewidoczna.

Ile trwa gojenie rany przez rychłozrost?

Cały proces, od zranienia do wygojenia rany, zachodzi stosunkowo szybko. Przy sprzyjających warunkach drobna rana gojąca się przez rychłozrost może zamknąć się już w ciągu około tygodnia. Oczywiście większe rany (np. pooperacyjne) mogą wymagać nieco dłuższego czasu na pełne wygojenie i przebudowę blizny, jednak nadal jest to znacznie krócej niż w przypadku gojenia wtórnego. Ważne jest, aby rana goiła się bez zakłóceń (np. infekcji czy ponownego urazu), bo każda komplikacja może wydłużyć ten proces.

Kiedy rana może goić się przez rychłozrost?

Nie każda rana ma szansę zagoić się szybko i pierwotnie. Rychłozrost jest możliwy głównie w przypadku ran prostych i czystych, które spełniają kilka warunków: brzegi rany są równe, dobrze do siebie przylegają i nie ma dużego ubytku tkanki między nimi. Typowymi przykładami są tu rany cięte i chirurgiczne. Jeśli skaleczenie jest niewielkie, a brzegi skóry praktycznie się stykają, organizm może złączyć je naturalnie skrzepem, a następnie odbudować ciągłość skóry. Gdy rana jest większa, często konieczna bywa pomoc w postaci zszycia jej brzegów przez lekarza (założenia szwów chirurgicznych) lub zastosowania specjalnych plastrów czy kleju chirurgicznego, które zbliżą brzegi do siebie. Takie zaopatrzenie rany umożliwia jej wygojenie na drodze rychłozrostu mimo większych rozmiarów cięcia.

Istotnym warunkiem gojenia pierwotnego jest także czystość rany. W praktyce oznacza to, że rana nie powinna być zakażona ani zanieczyszczona ciałami obcymi (ziemią, odzieżą, śliną itp.). Jeśli do rany dostaną się drobnoustroje i dojdzie do zakażenia, organizm musi najpierw zwalczyć infekcję, co wydłuża gojenie i często uniemożliwia rychłozrost, dlatego bardzo ważne jest oczyszczenie świeżej rany – przemycie jej (najlepiej jałowym roztworem soli fizjologicznej lub czystą wodą) oraz dezynfekcja skutecznym środkiem antyseptycznym. W warunkach domowych do odkażenia skaleczenia zaleca się preparaty antyseptyczne dostępne bez recepty, np. lek octenisept® spray, który zwalcza bakterie, a jednocześnie nie powoduje pieczenia przy aplikacji. Dzięki użyciu środka odkażającego zmniejsza się ryzyko zakażenia rany i zwiększa się szansa, że zagoi się ona szybko i bez komplikacji.

Ważne jest również, aby rana była świeża. Czas od zranienia ma znaczenie – lekarze przyjmują, że zszycie rany (tzw. szew pierwotny) powinno nastąpić w ciągu maksymalnie 6–12 godzin od urazu, jeśli rana ma się zagoić przez rychłozrost. Po tym czasie ryzyko infekcji znacznie rośnie i brzegi rany mogą już nie nadawać się do łatwego zbliżenia (obrzęk, zaczynające się procesy gojenia wtórnego). Z tego powodu, jeśli mamy do czynienia z głębszą raną, której brzegi są rozchylone – warto jak najszybciej zgłosić się do lekarza, aby ocenił potrzebę założenia szwów. Szybkie zamknięcie rany przez specjalistę daje jej szansę na wygojenie metodą rychłozrostu.

Podsumowując, rana będzie goić się przez rychłozrost, gdy:

• brzegi rany są równe i blisko siebie – bez dużego ubytku tkanki między nimi;
• rana jest czysta i zdezynfekowana – brak masywnego skażenia bakteriami;
• uraz jest stosunkowo świeży – udzielono szybkiej pomocy (ewentualnie założono szwy), zanim rozwinęło się zakażenie lub zmiany uniemożliwiające zamknięcie rany;
• tkanki wokół rany są nieuszkodzone – uraz nie spowodował zmiażdżenia czy martwicy brzegów (rany szarpane, tłuczone goją się trudniej właśnie z tego powodu).

Spełnienie tych warunków pozwala wykorzystać potencjał organizmu do błyskawicznej regeneracji uszkodzonej skóry. W przeciwnym wypadku rana będzie musiała zagoić się poprzez ziarninowanie.

Jakie jest znaczenie rychłozrostu dla jakości blizny?

To, w jaki sposób zagoi się rana, ma ogromny wpływ na ostateczny wygląd blizny. Rychłozrost zapewnia najlepsze rokowania co do jakości blizny – dzięki temu, że rana zamyka się szybko i nie dochodzi do dużej utraty tkanki, blizna jest minimalna. Zwykle przy gojeniu pierwotnym pozostaje cienka linia, często blednąca z czasem do koloru zbliżonego do otaczającej skóry. Oczywiście każdy organizm jest inny i skłonność do bliznowacenia może się różnić, ale generalnie zasada jest prosta: im mniejszy i mniej długotrwały uraz, tym mniejsza blizna.

W przypadku gojenia przez ziarninowanie blizna jest zwykle bardziej problematyczna kosmetycznie. Szerszy ubytek w skórze powoduje powstanie większej blizny, która może przybierać formę blizny przerostowej lub nawet bliznowca (keloidu), jeśli proces naprawczy wymknie się spod kontroli i dojdzie do nadmiernej produkcji tkanki bliznowatej. Blizny powstałe w wyniku ziarninowania często są wypukłe, twarde, o czerwonym lub sinawym kolorycie i mogą się rozrastać poza obszar pierwotnej rany. Dlatego zawsze dąży się w medycynie do tego, aby ważne z punktu widzenia estetycznego rany (np. na twarzy) goić przez rychłozrost – nawet jeśli wymaga to interwencji chirurga (oczyszczenia rany, założenia szwów). Daje to szansę na zredukowanie nieestetycznych następstw.

Warto też dodać, że prawidłowo przeprowadzona pielęgnacja rany i młodej blizny może dodatkowo poprawić jej wygląd. Gdy rana zagoi się już pierwotnie, zaleca się chronić świeżą bliznę przed słońcem (promieniowanie UV może utrwalać przebarwienia) oraz stosować np. silikonowe plastry lub żele na blizny. Ich zadaniem jest spłaszczenie i rozjaśnienie blizny. Jednak przy niewielkiej, cienkiej bliźnie po rychłozroście często nie ma nawet takiej potrzeby – blizna ta bywa mało widoczna.

Najczęściej zadawane pytania

Czym różni się gojenie rany przez rychłozrost od ziarninowania?

Różnica polega na mechanizmie zamykania rany. Rychłozrost (gojenie pierwotne) oznacza, że brzegi rany szybko się łączą i rana zamyka się bez potrzeby wytwarzania dużej ilości nowej tkanki – powstaje tylko mała blizna. Natomiast ziarninowanie (gojenie wtórne) zachodzi, gdy rana nie może się zrosnąć od razu (np. jest zbyt duża lub zakażona). Wtedy organizm musi wypełnić ubytek tkanką ziarninową, która stopniowo przekształca się w tkankę bliznowatą. Ziarninowanie trwa dłużej i daje większą, bardziej widoczną bliznę w porównaniu do rychłozrostu.

Kiedy z raną należy udać się do lekarza?

Do lekarza trzeba zgłosić się zawsze, gdy rana jest poważniejsza niż drobne skaleczenie lub pojawiają się niepokojące objawy. Skorzystaj z pomocy medycznej, jeśli rana jest głęboka, długa lub jej brzegi są szeroko rozwarte – może wymagać szycia. Także rany mocno zabrudzone, pokąsane przez zwierzę lub z ciałami obcymi w środku wymagają fachowego oczyszczenia i często profilaktyki przeciwtężcowej. Objawy zakażenia (silne zaczerwienienie, obrzęk, ropa, ból, gorączka) są wskazaniem do wizyty u lekarza, ponieważ zakażoną ranę trzeba odpowiednio leczyć. Jeśli rana pomimo upływu 2–3 tygodni nie chce się zagoić, również konieczna jest konsultacja – może to być rana przewlekła, wymagająca specjalistycznego leczenia.

Bibliografia

1. Baranoski S., Ayello E, Wound Care Essentials: Practice Principles, 4th ed., Wolters Kluwer Health, 2020.
2. World Health Organization, Guidelines for Wound Management in the Community Setting, WHO, 2019.
3. Biegaj M., Oktenidyna w leczeniu ran, https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2017/09/7.pdf [dostęp 09.2025].
4. Rojczyk-Gołębiewska E. i in., Rola angiogenezy w leczeniu ran, Leczenie ran 2015/12 (1)
5. Fornalski J., Gojenie się ran z bliznowaceniem – metody terapeutyczne, Nowa Medycyna 4/2006.