Definicja apteczki pierwszej pomocy

Apteczka pierwszej pomocy to pojemnik lub torba medyczna służąca do przechowywania środków niezbędnych do szybkiej, doraźnej pomocy medycznej. W mowie potocznej można w ten sposób określić również jej zawartość. Apteczki można spotkać w wielu miejscach, zarówno publicznych (np. w zakładzie pracy, w szkole lub schronisku górskim), jak i prywatnych (np. w domu, w samochodzie lub rowerze). Warto mieć taki rodzaj niezbędnika zawsze pod ręką, ponieważ jego obecność może nawet uratować komuś życie. Warto zadbać o obecność i przemyślany skład apteczki pierwszej pomocy, bo stanowi ona znaczne ułatwienie, a może nawet ocalić komuś życie.

Co powinna zawierać apteczka pierwszej pomocy?

Podstawowym i niezbędnym elementem każdej apteczki są środki opatrunkowe, które umożliwiają zabezpieczenie rany oraz ograniczenie ilości utraconej krwi. Są to:

• plastry z opatrunkiem (na drobne skaleczenia),
• gaza sterylna i kompresy z gazy (przydatne do opatrywania dużych ran),
• przylepce medyczne bez opatrunku (do stworzenia opatrunku z gazy),
• bandaże wraz z systemem ich zamocowania (dziane, elastyczne lub kohezyjne).

Przydatne mogą okazać się również środki opatrunkowe specjalnego zastosowania, takie jak:

• opatrunki hydrożelowe na oparzenia,
• kompresy oczne,
• opatrunki nieprzywierające.

Wśród innych przydatnych elementów wyposażenia warto wymienić:

• opatrunki hydrożelowe na oparzenia,
• kompresy oczne,
• opatrunki nieprzywierające.

Wśród innych przydatnych elementów wyposażenia warto wymienić:

• spinki i agrafki do mocowania bandaży,
• chusty trójkątne (do unieruchamiania kończyn),
• rękawiczki jednorazowe (lateksowe, winylowe lub nitrylowe),
• nożyczki z tępym końcem (do cięcia bandaży, ubrań itp.),
• pęseta (do oczyszczania ran i wyjmowania zadr),
• woda utleniona (do zdejmowania opatrunków),
• nowoczesny środek antyseptyczny na bazie oktenidyny w sprayu (np. lek octenisept® w sprayu).

octenisept® w apteczce pierwszej pomocy

Warto dodatkowo omówić temat środków odkażających, ponieważ często nie są stosowane prawidłowo. Wciąż spotyka się odkażanie ran alkoholem salicylowym, który nie jest zalecany do dezynfekcji otwartych ran. Wbrew tradycyjnemu podejściu nie należy również stosować wody utlenionej ze względu na jej małą skuteczność i wpływ na przedłużanie się gojenia i tworzenie blizn¹. Mimo tego może ona przydać się w apteczce do zdejmowania opatrunków, bo pomaga oddzielić je od skóry ze względu na gwałtowną reakcję na drobnoustroje – pienienie się. Nie jest dobrym pomysłem również wykorzystanie jodyny, która jest wykorzystywana do dezynfekowania nieuszkodzonej skóry np. przed wykonaniem zastrzyku.

Dziś, w celu oczyszczenia rany, stosuje się nowoczesne środki antyseptyczne, które są zarówno skuteczniejsze, jak i bezpieczniejsze, np. te na bazie oktenidyny. Szeroko stosowany w ochronie zdrowia, a także w domowych apteczkach jest spray octenisept®. W domowych warunkach przyda się do odkażania ran spowodowanych np. skaleczeniem lub ugryzieniem, a także pielęgnowania ran pooperacyjnych. Ma również zastosowanie do leczenia innych podrażnień skóry, takich jak oparzenia, podrażnia skóry po tatuowaniu, nadkażenia skóry w przebiegu ospy i półpaśca, a także infekcji intymnych. Octenisept®, poza oktenidyną (w stężeniu 0,1%) zawiera również fenoksyetanol (2%) oraz betainę, która nawilża i wspomaga oczyszczenie rany. Jest dostępny w pojemnościach: 50 ml, 250 ml i 1 l. W apteczce domowej sprawdzi się raczej średnia lub najmniejsza pojemność, a w przypadku wyjazdu warto skorzystać z możliwości zabrania najmniejszej butelki tego środka.

Dla najwyższej skuteczności warto zastosować octenisept® jak najszybciej oraz pozostawić przez minimum 1 minutę (wskazane 5 minut) przed nałożeniem opatrunku). Octenicept® można stosować od pierwszego dnia życia. Przeciwwskazaniem stosowania Octeniceptu jest jedynie uczulenie na jego składniki.

Profesjonalna apteczka pierwszej pomocy

Zawartość profesjonalnej apteczki pierwszej pomocy mogą określać przepisy prawa, rozporządzenia oraz regulaminy wewnętrzne, np. pracownicze. Warto skupić się na samochodowej lub zakładowej apteczce pierwszej pomocy.

W Polsce nie ma obowiązku posiadania, a tym bardziej określonego składu apteczki w przypadku samochodów osobowych. Jako wypełnienie obowiązku udzielenia pierwszej pomocy w rozumieniu ustawowym (reguluje to Art. 44 Ustawy Prawo o ruchu drogowym) wystarczy wezwanie pomocy medycznej².

Aktualnie obowiązek posiadania apteczki w ruchu drogowym dotyczy wyłącznie autobusów, taksówek, samochodów ciężarowych przewożących osoby oraz pojazdów realizujących naukę jazdy. Nie ma jednak listy obowiązkowej jej zawartości, choć korzystanie z normy DIN 13164 wydaje się dobrym i łatwym do zrealizowania rozwiązaniem.

Podobna sytuacja prawna jest z apteczkami w zakładach pracy: według ustawy każdy pracodawca ma obowiązek zapewnić swoim pracownikom środki niezbędne od udzielania pierwszej pomocy. Wyposażenie, ilość czy lokalizacja apteczek pierwszej pomocy nie jest dokładnie określona.

Według obowiązujących przepisów pracodawca ma obowiązek skonsultować zawartość apteczki z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami i dostosować się do jego wytycznych. O zawartość apteczki i jej uzupełnianie obowiązek ma dbać kierownik zmiany lub osoba wyznaczona i przeszkolona przez pracodawcę (według rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa z dnia 26 września 1997 r.³).

Dodatkowo, w niektórych sytuacjach pracodawca ma obowiązek zorganizować punkt pierwszej pomocy medycznej wraz z jego wykwalifikowaną obsługą (w przypadku przedsiębiorstw, w których wykonuje się pracę o podwyższonym ryzyku). W związku z tym obowiązki zapewniania udzielania pierwszej pomocy np. w zakładzie maszynowym lub takim, w którym pracuje się z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi, wyposażenie apteczki musi zawierać więcej środków niż w przypadku np. prac biurowych. Mimo to warto pamiętać, że nawet w przypadku biura pracodawca ma obowiązek skonsultować zawartość apteczki ze specjalistą.

Apteczka pierwszej pomocy do biura powinna zawierać również instrukcje korzystania z zawartych w niej środków.

Gdzie powinna znajdować się apteczka pierwszej pomocy?

Według przepisów apteczka pierwszej pomocy w zakładach pracy lub szkołach powinna być w miejscu łatwo dostępnym oraz odpowiednio oznaczonym. W pojazdach łatwo rozwiązać to poprzez przymocowanie jednoznacznie oznaczonej apteczki np. w bagażniku lub kabinie kierowcy.

Przepisy regulują lokalizację apteczek w szkołach i podobnych placówkach. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach apteczka obowiązkowo musi się znaleźć w:

• pokoju nauczycielskim,
• laboratoriach, pracowniach i warsztatach szkolnych,
• pokoju nauczycieli wychowania fizycznego,
• kuchni,
• pokoju kierownika internatu lub bursy,
• na świetlicach.

W przypadku gospodarstwa domowego dobrze, aby apteczka była w miejscu niedostępnym dla dzieci oraz stałym. Nie zaleca się umieszczenia jej w łazience ze względu na wysoką wilgotność.

Apteczka pierwszej pomocy dla różnych celów

Apteczkę pierwszej pomocy warto zawsze mieć wszędzie tam, gdzie może dojść do wypadku. Najlepiej trzymać ją w domu, w samochodzie, wyposażyć w nią dziecko do szkoły oraz zabrać w podróż. Co powinno się w niej znaleźć?

Apteczka pierwszej pomocy samochodowa

Kompletując apteczkę samochodową, warto oprzeć się na obowiązującej w wielu krajach Unii Europejskiej nomie DIN 13164, na którą składa się:

• 1 szt. plaster 500×2,5 cm,
• 2 szt. opaska elastyczna 6 cm,
• 3 szt. opaska elastyczna 8 cm,
• 2 szt. chusta opatrunkowa 40×60 cm,
• 1 szt. chusta opatrunkowa 60×80 cm,
• 3 szt. kompres 10×10 cm,
• 3 szt. opatrunek indywidualny M,
• 2 szt. chusta trójkątna,
• 1 szt. nożyczki 14,5 cm,
• 4 szt. rękawice lateksowe,
• 1 szt. koc ratunkowy 160×210 cm,
• 1 szt. instrukcja udzielania pierwszej pomocy,
• 1 szt. maseczka do sztucznego oddychania,
• 2 szt. chusteczka dezynfekująca⁴.

W apteczce samochodowej warto również mieć dodatkowe narzędzia, takie jak:

• latarkę,
• ustnik do sztucznego oddychania,
• koc termiczny (inaczej koc ratunkowy).

Apteczka pierwszej pomocy domowa

Poza środkami do opatrywania ran domowa apteczka pierwszej pomocy powinna zawierać również leki regularnie przyjmowane przez domowników oraz podstawowe leki, takie jak:

• środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe zawierające paracetamol, ibuprofen oraz kwas acetylosalicylowy,
• leki przeciwbiegunkowe zawierające loperamid oraz węgiel leczniczy i elektrolity (środki zapobiegające odwodnieniu) oraz probiotyki,
• opcjonalnie: substancje przeciwalergiczne,
• maści łagodzące oparzenia słoneczne, stłuczenia i ugryzienia owadów,
• leki na przeziębienie: środki łagodzące ból gardła, kaszel, ułatwiające odkrztuszanie, zmniejszające obrzęk błony śluzowej nosa i rozrzedzające katar oraz witaminę C,
• termometr,
• nowoczesny środek odkażający (np. octenisept®),
• ciśnieniomierz i glukometr (dla osób chorych przewlekle),
• sól fizjologiczna w ampułkach,
• nożyczki,
• narzędzie do usuwania kleszczy.

Apteczka pierwszej pomocy turystyczna

Ze względu na ograniczenie wielkość i wagi apteczka turystyczna powinna zawierać wyłącznie podstawowe środki w wystarczającej ilości.

• środki do opatrywania ran (plastry, gazę jałową, bandaże),
• sól fizjologiczną,
• środek odkażający (np. octenisept®),
• rękawiczki jednorazowe,
• leki przyjmowane stale,
• leki przeciwbólowe,
• leki na przeziębienie,
• maści na stłuczenia, oparzenia i ugryzienia owadów,

Dodatkowo w aptece turystycznej bardzo przydatne będą:

• środki odstraszające owady,
• glukoza lub inne środki wzmacniające,
• folia NRC (ratunkowa),
• chusta trójkątną,
• narzędzie do usuwania kleszczy,
• gwizdek ratunkowy^5-6.

Apteczka pierwszej pomocy do szkoły dla dziecka

W apteczce na wycieczkę szkolną warto mieć:

• leki przyjmowane stale,
• leki osobiste ratunkowe (np. substancje łagodzące nagłe i niebezpiecznie reakcje alergiczne),
• środki na chorobę lokomocyjną,
• środki odstraszające owady,
• maść na ukąszenia owadów oraz na stłuczenia,
• plastry z opatrunkiem,
• krem z filtrem UV,
• bezpieczny środek dezynfekujący (np. octenisept®),
• maseczki ochronne,
• zapasową parę okularów lub soczewek kontaktowych⁷.

Apteczka pierwszej pomocy do biura

Zawartość apteczki pierwszej pomocy do biura musi być skonsultowania z lekarzem⁸. Nie może być w niej żadnych lekarstw ani środków odkażających. Powinny się w niej znaleźć m.in. środki do opatrywania ran.

Czego nie powinna zawierać apteczka pierwszej pomocy?

W dostępnych publicznie apteczkach (np. zakładach pracy, biurach, szkołach) nie może być leków (nawet popularnych środków przeciwbólowych, kropli żołądkowych czy nasercowych,  bo ich podanie przez może wywołać pogorszenie objawów ze względu na możliwość uczuleń)⁵.

Nie zaleca się również korzystania z waty lub ligniny jako środka opatrunkowego, bo jej elementy mogą zostać w ranie i utrudnić gojenie.

Nie jest również dobrą praktyką odkażanie otwartych ran wodą utlenioną, spirytusem salicylowym lub jodyną¹. Do tego celu warto użyć nowoczesnych środków np. octeniseptu®. W przypadku wszystkich apteczek (również domowych) warto pamiętać, że nie powinny one zawierać leków przeterminowanych lub źle przechowywanych, ani takich, które nie mają zastosowania gdy nie są sterylne (np. gazy do opatrunku).

Jak złożyć mini apteczkę pierwszej pomocy?

Podstawowymi środkami, które muszą się znaleźć w każdej apteczce pierwszej pomocy, to środku opatrunkowe. Szczególnie ważne jest regularne przeglądanie zawartości, wyrzucanie elementów przeterminowanych i uzupełnianie braków. Dobrze skompletowana apteczka może ułatwić niesienie pomocy nawet w sytuacjach zagrożenia życia.

Bibliografia

1. „Leczenie ran” Oficjalne czasopismo naukowe Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran, z. 1, t. 17, 2020
2. https://lexlege.pl/prawo-o-ruchu-drogowym/art-44/
3. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19971290844
4. https://ksp.policja.gov.pl/wdz/informacje/pierwsza-pomoc/50155,Apteczka-samochodowa.html
5. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/pamietaj-o-apteczce
6. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/apteczka-na-wakacje
7. https://turystycznaszkola.gov.pl/gry/first-aid-kit
8. https://bhpodpodszewki.pl/co-powinno-znajdowac-sie-w-apteczce-pierwszej-pomocy/