Co to jest owrzodzenie żylne? Definicja i objawy
Owrzodzenie żylne to przewlekła, trudno gojąca się rana na podudziu, stanowiąca powikłanie zaawansowanej przewlekłej niewydolności żył kończyn dolnych. Najczęściej powstaje w okolicy kostki – zastój krwi przy uszkodzonych zastawkach żylnych powoduje wzrost ciśnienia i niedokrwienie tkanek. Zwykle towarzyszą mu objawy przewlekłej niewydolności żylnej: obrzęki wokół kostek, uczucie ciężkości nóg, brązowe przebarwienia skóry oraz widoczne żylaki na łydkach. W tak zmienionej skórze nawet drobne urazy (zadrapania, otarcia) mogą przekształcić się w trudno gojącą ranę.
Początkowo owrzodzenie wygląda jak niewielka rana nad kostką, która nie chce się zagoić. Stopniowo powiększa się – ma płytkie, czerwone dno pokryte ziarniną i nieregularne brzegi. Często z rany sączy się płyn (wysięk). Nieleczone owrzodzenie łatwo ulega zakażeniu bakteryjnemu – wówczas ból się nasila, skóra wokół rany staje się czerwona i ciepła, a chory może dostać gorączki.
Przyczyny i czynniki ryzyka owrzodzeń żylnych
Bezpośrednią przyczyną owrzodzeń jest zaawansowana przewlekła niewydolność żylna – zastój krwi w żyłach kończyn dolnych powoduje obrzęki, niedotlenienie tkanek i stan zapalny, czego skutkiem jest uszkodzenie skóry i powstawanie trudno gojących się ran. Często owrzodzenia rozwijają się u chorych z nieleczonymi żylakami lub po przebytym epizodzie zakrzepicy żył głębokich.
Do najważniejszych czynników zwiększających ryzyko wystąpienia owrzodzeń żylnych należą:
- podeszły wiek – ryzyko owrzodzeń wzrasta u osób starszych;
- płeć żeńska – kobiety chorują 2–3 razy częściej niż mężczyźni;
- zakrzepica żył głębokich lub żylaki – przebyta zakrzepica oraz nieleczone żylaki sprzyjają powstawaniu owrzodzeń;
- brak ruchu – siedzący tryb życia lub długotrwała praca stojąca (przy niewystarczającej aktywności fizycznej) nasilają zastój krwi w żyłach kończyn dolnych;
- otyłość – nadmierna masa ciała utrudnia krążenie żylne i zwiększa skłonność do obrzęków.
Na czym polega leczenie owrzodzenia żylnego?
Leczenie owrzodzeń żylnych obejmuje zarówno terapię miejscową rany, jak i działania usprawniające krążenie żylne. Głównym celem jest oczyszczenie i zabezpieczenie rany oraz zmniejszenie zastoju krwi w nodze, aby przyspieszyć gojenie. Najważniejsza jest kompresjoterapia (leczenie uciskowe), która przywraca prawidłowy odpływ krwi z kończyny – redukuje obrzęk i poprawia ukrwienie tkanek, co sprzyja gojeniu. Równolegle stosuje się specjalistyczne opatrunki i środki odkażające miejscowo, a w razie potrzeby również leczenie farmakologiczne lub zabiegowe w celu usunięcia przyczyny (niewydolnych żył).
Oczyszczanie i dezynfekcja rany
Każde owrzodzenie należy utrzymywać w czystości. W początkowym etapie leczenia lekarz często usuwa z rany martwe lub zakażone tkanki (chirurgiczne oczyszczenie), co ułatwia powstanie zdrowej ziarniny. Przy każdej zmianie opatrunku ranę przemywa się delikatnie solą fizjologiczną i dokładnie osusza jałową gazą. Następnie konieczne jest zastosowanie antyseptyku (środka do dezynfekcji rany), aby zapobiec zakażeniu bakteryjnemu. Jednym z najskuteczniejszych w użyciu preparatów jest lek octenisept® spray. Taki preparat skutecznie odkaża owrzodzenie, nie uszkadzając zdrowej tkanki, dzięki czemu wspomaga gojenie.
Kompresjoterapia (terapia uciskowa)
Terapia uciskowa polega na wywieraniu kontrolowanego nacisku na chorą kończynę za pomocą specjalnych bandaży lub wyrobów kompresyjnych (np. pończoch uciskowych). Kompresjoterapia usprawnia pracę żył – poprawia działanie zastawek i przyspiesza powrót krwi z naczyń żylnych kończyn dolnych do serca. W efekcie ustępują obrzęki i ból, a rana goi się szybciej. Leczenie uciskowe jest niezbędnym elementem terapii owrzodzeń – konsekwentne stosowanie wyrobów uciskowych znacząco zwiększa odsetek wygojonych ran. Poziom ucisku (klasę kompresji) dobiera lekarz, a specjalistyczne pończochy lub bandaże należy nosić każdego dnia od rana do wieczora. W miarę możliwości warto też regularnie ćwiczyć mięśnie łydek (np. poprzez częste ruchy stopami czy spacerowanie).
Specjalistyczne opatrunki
Właściwy opatrunek zabezpiecza ranę przed urazami i zakażeniem oraz zapewnia jej optymalne warunki gojenia. Stosuje się specjalistyczne opatrunki aktywne (utrzymujące wilgotne środowisko) lub jałowe kompresy z gazy – w zależności od stanu rany (dobiera je lekarz). Przykładowo opatrunek absorpcyjny stosuje się przy bardzo obfitym wysięku, a hydrokoloidowy lub hydrożelowy – przy ranach z mniejszą ilością wydzieliny, utrzymując odpowiednią wilgotność w łożysku rany. Należy również dbać o skórę wokół rany – utrzymywać ją w czystości i regularnie natłuszczać, aby zapobiegać pękaniu i powstawaniu nowych owrzodzeń.
W przypadku rozległych lub trudno gojących się owrzodzeń stosuje się także metody zabiegowe (np. usunięcie niewydolnych żył) lub leczenie farmakologiczne – np. leki poprawiające krążenie żylne oraz antybiotyki przy nadkażeniu bakteryjnym. Decyzję o metodzie leczenia podejmuje lekarz.
Profilaktyka – jak zapobiegać owrzodzeniom żylnym?
Pacjenci z przewlekłą chorobą żył, którzy wyleczyli już owrzodzenie, oraz osoby z grupy ryzyka powinny na co dzień stosować działania profilaktyczne, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu lub powstania owrzodzeń żylnych. Najważniejsze zalecenia to:
● noszenie wyrobów uciskowych – codzienne stosowanie zaleconych przez lekarza pończoch lub podkolanówek przeciwżylakowych usprawnia krążenie żylne i chroni przed zastojem krwi;
● aktywność fizyczna – regularny ruch (np. spacery) i unikanie długiego stania lub siedzenia bez ruchu (w razie potrzeby – co godzinę poruszać stopami i napinać mięśnie łydek);
● utrzymanie prawidłowej masy ciała – nadwaga i otyłość zwiększają obciążenie żył, dlatego redukcja masy ciała zmniejsza ryzyko zastojów żylnych;
● pielęgnacja skóry nóg – codzienna higiena i nawilżanie skóry nóg poprawia jej elastyczność, dzięki czemu jest mniej podatna na uszkodzenia.
Warto podkreślić, że wygojenie owrzodzenia żylnego nie gwarantuje, że problem nie powróci. Schorzenie to ma tendencję do nawrotów. Dlatego niezwykle istotne jest trwałe utrzymanie zdrowych nawyków, noszenie wyrobów uciskowych i kontrolowanie stanu żył po zagojeniu rany.
Najczęściej zadawane pytania
Jak rozpoznać owrzodzenie żylne?
Typowe owrzodzenie żylne to przewlekła, płytka rana w okolicy kostki przyśrodkowej goleni. Skóra wokół jest przebarwiona, zgrubiała, a cała noga bywa opuchnięta. Często towarzyszy temu ból, swędzenie i uczucie ciężkości kończyny. Taka rana nie goi się przez wiele tygodni. Jeśli zauważysz owrzodzenie, które nie goi się ponad 2–4 tygodnie, zgłoś się do lekarza.
Czy owrzodzenie żylne można całkowicie wyleczyć?
Tak, przy odpowiednim postępowaniu większość owrzodzeń żylnych udaje się całkowicie zagoić – konieczne jest jednoczesne leczenie miejscowe rany oraz usprawnienie krążenia. Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym większa szansa na pełne wygojenie. Trzeba jednak pamiętać, że nawet wyleczone owrzodzenia mają tendencję do nawrotów – bez profilaktyki mogą pojawić się ponownie.
Ile trwa gojenie owrzodzenia żylnego?
Zwykle od kilku tygodni do kilku miesięcy – zależnie od wielkości rany i stanu zdrowia pacjenta.
Jak pielęgnować ranę owrzodzenia żylnego?
Należy regularnie zmieniać opatrunki zgodnie z zaleceniami lekarza. Przy każdej zmianie ranę delikatnie obmywamy solą fizjologiczną i osuszamy jałową gazą. Następnie dezynfekujemy całą ranę środkiem antyseptycznym, np. lekiem octenisept® spray. Na koniec nakładamy świeży opatrunek (jałowy, specjalistyczny, dobrany przez lekarza do stanu rany).
Bibliografia
- World Health Organization, Guidelines for Wound Management in the Community Setting, WHO, 2019.
- Biegaj M., Oktenidyna w leczeniu ran, https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2017/09/7.pdf [dostęp 09.2025].
- Nieckula A. i in., Opatrunki specjalistyczne w leczeniu owrzodzeń żylnych podudzi, Państwo i Społeczeństwo 2019 (XIX) nr 4, DOI: 10.34697/2451-0858-pis-2019-4-007.
- Joński M. i in., Doświadczenie własne w terapii owrzodzeń żylnych z punktu widzenia lekarza w poradni chorób naczyń, Leczenie ran 2024; 21 (1): 29–36, DOI: 10.60075/lr.v21i1.56.